Dedicon jaarverslag 2022
Inhoud Bestuursverslag 2022
• Hier doen we het voor!
• Samenwerken
• Productie in 2022
• Projecten in 2022
• Verder in 2023
• Het financiële beeld van 2022
• Team Dedicon
Deze pagina bevat een deel van het jaarverslag van Dedicon 2022. Namelijk alleen het Bestuursverslag. Het is bewust ontoegankelijk gemaakt en dient als onderdeel van een cursus over toegankelijk publiceren. De inhoud van deze pagina is gebaseerd op het jaarverslag, maar niet volledig en niet volledig overeenkomstig met het werkelijke jaarverslag. Vind het volledige, juiste en toegankelijke jaarverslagen op Dedicon.nl
• Hier doen we het voor!
• Samenwerken
• Productie in 2022
• Projecten in 2022
• Verder in 2023
• Het financiële beeld van 2022
• Team Dedicon
‘Hier doen we het voor!’ Bij Dedicon op de werkvloer is het een van de meest gehoorde kreten. Iedereen mee laten doen in onze samenleving, dat is waar het voor Dedicon om draait. Hoe we dat doen? Door tekst en beeld toegankelijk te maken. Wat we dan doen? Daar gaat dit jaarverslag over.
In 2022 leverden we wederom duizenden romans, schoolboeken, kranten en tijdschriften in verschillende leesvormen. Maar ook ontwikkelden we nieuwe leesmogelijkheden, zoals bijvoorbeeld een multimodaal product. En werkten we samen met partners om publicaties aan de bron toegankelijk te maken. Zo bereiden we ons voor op een inclusieve en duurzame toekomst, voor de klant én voor Dedicon.
En waar doen we het dan voor? Of liever gezegd: voor wie? Bijvoorbeeld voor een blinde leerling zoals Defne die cum laude geslaagd is. Of voor Peter die onder alle omstandigheden een fijn boek in braille kan lezen. Maar ook voor Lieke, Connie, Robin, Peter, Mireille, Monique en Marcel. Wat onze producten en diensten voor hen betekenen en hoe het hen helpt in zelfstandig en volwaardig kunnen meedoen, dat lees je in dit jaarverslag.
De missie van Dedicon is werken aan een wereld waarin het vanzelfsprekend is dat informatie toegankelijk is voor iedereen. Daar doen we het voor! Voor al die duizenden mensen voor wie het lezen van reguliere publicaties niet vanzelfsprekend is.
Grave, maart 2023
Maarten Verboom (directeur)
Voorlezers, productmanagers, beeldbeschrijvers, didactische specialisten, stemcoaches, programmeurs, toegankelijkheidsexperts, braille-specialisten. Met hen en nog vele anderen hebben we een ongekende groep experts op het gebied van toegankelijke informatie in huis: Team Dedicon.
In 2022 raakte de coronapandemie wat meer op de achtergrond. Een jaar waarin we elkaar weer meer konden zien, meer live op kantoor konden samenwerken. Dat vroeg om het vinden van een evenwicht in het hybride werken. In 2022 zochten we daarom naar een goede balans in aanwezigheid en contact met collega’s, een goede thuiswerkplek en mogelijkheden voor medewerkers die alleen op kantoor hun werk kunnen doen.
Team Dedicon tijdens een strategiedag in oktober 2022.
Organigram Dedicon, per 31 december 2022
Met 140 CAO-medewerkers (113,2 fte per 31 december 2022), 77 medewerkers vanuit de flexibele schil en 357 vrijwilligers zorgden we in 2022 ervoor dat mensen met een visuele of andere leesbeperking gebruik kunnen maken van toegankelijke informatie.
De arbeidsvoorwaarden voor de medewerkers vallen onder de CAO Openbare Bibliotheken. Vanuit deze CAO is in 2022 gestart met de invoering van een nieuw functiewaarderingssysteem. Dit gaat met ingang van 1 januari 2023 in.
De Ondernemingsraad behartigt de belangen van de medewerkers. Deze bestond in 2022 uit 7 leden die verhoudingsgewijs het personeel in Grave en Rijswijk vertegenwoordigen: Kirsten de Haan (voorzitter), Davy Kager, Paul Rambags, Roel van Tiel, Emiel van Koot, Laura ten Hoedt en Rosine Berendsen. In november 2022 vonden er verkiezingen plaats. Leonoor Soet en Nienke Zoomer hebben de zetels van Laura ten Hoedt en Rosine Berendsen overgenomen. In hoofdstuk 2 staat het uitgebreide verslag van de Ondernemingsraad.
Om de expertise van alle medewerkers op peil te houden investeerden we ook in 2022 in het behouden van en vergroten van kennis over (digitale) toegankelijkheid. De kennis over digitale toegankelijkheid binnen (en buiten) de organisatie verankeren we met twee Managers Digitale Toegankelijk. Een ander opleidingstraject betreft het leren werken volgens de Lean-methode. Een aantal kartrekkers is inmiddels opgeleid. Zij gaan de overige medewerkers erbij betrekken.
Behalve de inzet van onze vaste medewerkers, was ook dit jaar de betrokken inzet van de ruim 300 vrijwilligers onmisbaar. Dankzij hun bijdragen hebben we alle gesproken (school)boeken, kranten en tijdschriften wederom weten te realiseren. In 2022 zijn 60 nieuwe voorlezers in Grave en Rijswijk aan de slag gegaan. Maar de alsmaar visueler wordende wereld vraagt nu ook om andere vrijwilligers: beeldbeschrijvers. Na een pilot in 2021 met beeldbeschrijvingen voor tijdschriften is beeldbeschrijving in 2022 een permanente activiteit geworden. Eind 2022 hebben we vijftien vrijwilligers geworven die in 2023 worden getraind in het maken van beeldbeschrijvingen Dat doen ze in eerste instantie voor het tijdschrift Libelle.
Vanuit de programmalijnen Multimodaal en Beeld ontwikkelen twee multidisciplinaire teams de producten en diensten van de (nabije) toekomst. Op die manier zorgen we ervoor dat deze aansluiten bij de wensen van de klant en de mogelijkheden in de markt. In de paragraaf over de projecten in 2022 vertellen we meer over deze programmalijnen en de resultaten die de bijbehorende projecten tot nu toe hebben opgeleverd.
De jeugdige leden van Club Orange vormen een belangrijke adviesraad van Dedicon. De leden van Club Orange hebben iets bijzonders: het zijn jongeren van vandaag die morgen niet van gisteren willen zijn. Dedicon ondersteunt die ambitie. De leden van Club Orange zijn de gebruikers van de diensten van Dedicon. Zij vertellen ons hoe we onze diensten en producten nog beter kunnen maken. Gevraagd en ongevraagd. En omdat wij alle suggesties serieus nemen, ontstaan er oplossingen die hen verder helpen en bijdragen aan hun kwaliteit van leven.
Dedicons Adviesraad bestaat uit professionele en gedreven (ervarings-)deskundigen, ondernemers, bestuurders en wetenschappers. Vanuit hun expertise adviseren zij Dedicon op strategisch niveau. In 2022 bestond de Adviesraad uit:
Ameling Algra
Voormalig manager bij het
College voor toetsen en
examens, voor (het beleid ten aanzien van) examinering en kandidaten met een beperking.
Birgitta Blokland
Bestuurslid en coördinator
van diverse projecten binnen de European Blind Union; bestuurslid World Blind Union.
Remco
Bron
Onder andere CEO en
oprichter
Resono, directeur en oprichter So many thoughts.
Catia Cucchiarini
Senior researcher Centre for
Language and
Speech Technology Radboud Universiteit; senior beleidsadviseur Nederlandse Taalunie.
Frans
van der Reep
Voormalig lector Digital World bij InHolland
University of Applied Sciences.
Erik Timmermans
Voormalig
secretaris-generaal Groep Algemene
Uitgevers, Nederlands uitgeversverbond (NUV; tegenwoordig de Mediafederatie); voormalig secretaris
juridische en economische zaken NUV.
Rob van Vliet
Diverse bestuursfuncties bij belangenorganisaties van blinden en
slechtzienden.
Robbert Vriens
Managing director Simac Cyber Security
Het bereiken van onze missie kunnen we alleen in samenwerking met nationale en internationale partners. Door kennis met elkaar te delen, vergroten we zowel onze eigen kennis, maar ook die van onze partners. Samen komen we verder en vergroten we de beschikbaarheid van toegankelijke publicaties.
Zo werken we met onze belangrijkste opdrachtgevers, de Koninklijke Bibliotheek en het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, aan het toegankelijk maken van de bibliotheekdiensten en het onderwijs. Met onze ketenpartners Bibliotheekservice Passend Lezen en de Christelijk Bibliotheek voor Blinden en Slechtzienden (CBB) zorgen we er in Nederland voor dat mensen met een leesbeperking op school kunnen meedoen en in hun vrije tijd kunnen lezen wat ze willen. Andere organisaties waar wij gedurende het jaar nauw contact mee hebben zijn onder andere Koninklijke Visio, Bartiméus, Vereniging Onbeperkt Lezen, de Oogvereniging, Ieder(in), ECIO en Balans.
Om toegankelijke publicaties mogelijk te maken was ook in 2022 de samenwerking met uitgevers essentieel. De Mediafederatie, brancheorganisatie MEVW (Media voor Educatie, Vak en Wetenschap) en de Groep Algemene Uitgevers (GAU) zijn waardevolle partners in het proces richting inclusief publiceren. Samen met deze partners nam Dedicon deel aan de Rondetafel ‘Toegankelijk publiceren aan de bron’ en later het project TPUB2. Doel: uitgeverijen toerusten, zodat zij vanaf 2025 toegankelijke, digitale publicaties kunnen leveren.
Ook op internationaal vlak is Dedicon actief als het gaat om kennisdeling. Dit doen we met organisaties en projecten zoals:
Herfst op Gotland, Violeta, De Griezelbus, De waanzinnige boomhut van 143 verdiepingen, twaalf LINDA’s, 51 edities van Voetbal International en 48 van De Groene Amsterdammer. Maar ook De wereld in getallen, de Examenbundel Frans, Cognitive neuroscience of language en de Sdu Wettenbundel MBO 2022-2023. Zomaar een paar titels die we in het afgelopen jaar toegankelijk hebben gemaakt. Om ervoor te zorgen dat iedereen gewoon mee kan doen op school, maar ook lekker kan lezen wat men wil. Ook als je een visuele of andere leesbeperking hebt. Daar doen we het voor. Elke dag.
De belangrijkste opbrengsten van onze inzet in 2022 hebben we hier op een rij gezet (aantallen zijn afgerond op honderdtallen)1.
| Productie Audio | 2022 | 2021 |
|---|---|---|
| Algemene lectuur/romans (titels/minuten) 2 | 1.400 / 745.900 | 1.200 / 715.800 |
| Kranten en tijdschriften (edities/minuten) | 2.700 / 431.600 | 2.600 / 426.000 |
| School- en studieboeken (titels/minuten) | 700 / 363.100 | 600 / 356.100 |
| Productie Tekst & Beeld | ||
| Algemene lectuur (titels/boekpagina’s) | 800 / 186.000 | 700 / 191.300 |
| Jumboletter (titels/pagina’s) | 100 / 21.500 | 100 / 18.800 |
| Digitale-tekst-jeugdboeken (titels/boekpagina’s) | 100 / 17.200 | 100 / 17.000 |
| Karaokeboeken (titels/boekpagina’s) | 53 / 14.400 | 55 / 14.300 |
| Elektronische kranten/tijdschriften (edities) | 12.200 | 11.900 |
| Beeldbeschrijvingen voor tijdschriften | 900 | - |
| Beeldbeschrijvingen voor graphic novels | 900 | - |
| School- en studieboeken (titels/boekpagina’s) | 1.300 / 301.800 | 1.600 / 413.100 |
| FotoPDF-bestanden (titels/boekpagina’s) | 1.400 / 316.800 | 1.600 / 348.100 |
| Voelbare tekeningen (leermiddel) | 24.100 | 15.700 |
| Voelbare tekeningen (algemeen) | 400 | 500 |
| Dyslexiebestanden (titels) | 100 | 100 |
| Bladmuziek braille (pagina’s) | 800 | 1.000 |
| Bladmuziek gesproken (minuten) | 700 | 1.700 |
| Reproductie | ||
| Cd’s | 702.000 | 793.900 |
| Streams/downloads | 1.097.300 | 1.123.400 |
| Brailleleesboeken (pagina’s) | 2.913.500 | 3.213.800 |
| Brailleschoolboeken (banden) | 7.800 | 7.100 |
| Jumboletter-boeken (pagina’s) | 1.371.800 | 1.594.000 |
| A3-vergrotingen (reproducties) | 13.300 | 13.700 |
| Voelbare tekeningen (leermiddel) | 85.600 | 69.600 |
| Voelbare tekeningen (algemeen) | 8.200 | 5.400 |
Met de Koninklijke Bibliotheek spreekt Dedicon jaarlijks van tevoren af wat de specifieke productiecijfers worden. De reproductieaantallen zijn afhankelijk van de klantvraag. De afspraken op het gebied van de aantallen educatieve materialen hebben voor OCW een indicatief doel; het daadwerkelijk aantal (re)producties worden namelijk bepaald door de vraag van de klanten.↩︎
De aantallen betreffen de audioproductie door Dedicon zelf.↩︎
Gesproken boeken, kranten en tijdschriften, boeken in braille op papier, digitale kranten en tijdschriften, karaokeboeken (audio en tekst), voelbare tekeningen, speciale vergrote jeugdleesboeken (Jumboletter). In opdracht van de Koninklijke Bibliotheek produceren we jaarlijks duizenden toegankelijke titels en edities van bestaande boeken, kranten en tijdschriften.
De voorlezers waren er maar druk mee in 2022: er zijn bijna 15% meer boektitels ingesproken dan in 2021. In totaal zijn er 1.430 nieuwe boektitels aan de collectie van Bibliotheekservice Passend Lezen toegevoegd. En er zijn in 2022 twee nieuwe titels toegevoegd aan de collectie luistertijdschriften: Indah* en KEK mama. In totaal worden er nu 77 verschillende week- en maandbladen ingesproken, weekselecties van 21 landelijke en regionale dagbladen en 11 speciale audiotijdschriften die door onze redactie worden gemaakt voor mensen met een visuele beperking. Daar bovenop nog eens 22 magazines die we in opdracht van bedrijven en organisaties maken, zoals de Allerhande en Eigen Huis Magazine.
“Ik verslind sciencefictionverhalen. Ik beluister ze dag in, dag uit. Bijvoorbeeld in de auto en zelfs tijdens mijn werk als loodgieter. Koptelefoontje op en genieten maar. Zo wordt zelfs de saaiste klus weer spannend!”
(Robin Bouwmans)
Dedicon heeft meer dan 60 jaar ervaring in het maken van gesproken boeken. Iedere dag kunnen we rekenen op de hulp van meer dan 350 getalenteerde en zeer betrokken vrijwillige voorlezers. Samen met een professionele geluidstechnicus en een stemcoach zorgen onze voorlezers voor perfecte audioproducties. De voorlezers bemensen de 27 hightech audiostudio’s in Grave en Rijswijk. Zoveel mensen en studiocapaciteit zijn hoognodig om aan de vraag te voldoen.
Op jaarbasis produceren we ruim anderhalf miljoen minuten in audio. Inmiddels telt de collectie meer dan 75.000 boeken en hebben we een uitgebreide kiosk met circa 125 gesproken titels van populaire kranten en tijdschriften. Vanuit gigantische servers worden de bestanden gebrand op cd’s, of gestreamd naar computer of een voorleesapp. Een proces dat 24 uur per dag, zeven dagen per week doorgaat. Een geavanceerde non-stop productie.
De 30-jarige Robin Bouwmans uit Zwaag is grootverbruiker. Per week luistert hij ruim 40 uur aan spannende verhalen weg, met een sterke voorkeur voor sciencefiction. Dat doet hij op de gekste plekken en op de vreemdste momenten. Dankzij de gesproken vorm heeft hij geen hinder van dyslexie en kan hij voor zijn leesplezier, net als ieder ander, gewoon terecht bij de bibliotheek. In het geval van Robin is dat Bibliotheekservice Passend Lezen.
De bulk van onze producties betreft het omzetten van tekst in een toegankelijk formaat, zoals audio of braille. Maar we leven tegenwoordig in een beeldcultuur; informatie en verhalen worden meer en meer in visuele vorm gegoten. Daarom zijn we in 2022 gestart met het structureel toevoegen van beeldbeschrijvingen aan de gesproken en XML-versie van de Libelle. Klantonderzoek had uitgewezen dat hier een sterke behoefte aan is. Klanten blij maken met de mode-, reis- en interieurreportages was dus een wens die we in 2022 waar hebben gemaakt. Inmiddels voegen we ook beeldbeschrijvingen toe aan graphic novels.
De aantallen reproducties zijn in 2022 iets lager dan in 2021. Het feit dat we door de afname van corona minder aan huis gekluisterd waren, heeft er mogelijk ook toe geleid dat klanten minder tijd aan lezen hebben besteed. Toch blijven gesproken boeken en brailleboeken op papier onverminderd populair.
“Papieren braille ‘doet’ het altijd en overal. Het heeft geen stroom nodig, geen apparaten, kan tegen een stootje. En valt er een keer een druppel koffie op, dan is dat geen ramp.”
(Peter Hendriks)
Dedicon is expert in het maken van braille. Zo produceren wij jaarlijks ruim drie miljoen pagina’s in braille. De collectie leesboeken in braille bestaat inmiddels uit meer dan 32.000 titels en duizenden school- en studieboeken. Met onze hoogwaardige brailleproducten maken we de wereld letterlijk tastbaar voor mensen die blind of (zeer) slechtziend zijn.
Maar Dedicon produceert meer dan alleen boeken in brailleschrift. Denk aan bladmuziek, examens en toetsen, Fokke & Sukke of scheikundige formules. Maar ook menukaarten, stembiljetten en foldermateriaal maken we in brailleschrift. Ook converteren we teksten naar digitale bestanden die gelezen kunnen worden met de brailleleesregel.
Geregeld krijgen we de vraag wat de toekomst van braille is. Of het schrift nog wel bestaat over 10 jaar. Alles gaat straks toch gewoon via spraakbesturing, is dan vaak de aanname. Niet is minder waar: braille leeft!
Spraakbesturing of spraakweergave is namelijk lang niet altijd beschikbaar. Denk maar eens aan een kruidenpotje in het keukenkastje. In dat soort gevallen is een simpel labeltje met braille een perfecte uitkomst. Braille zorgt ervoor dat je zelfredzaam bent, en onafhankelijk bent van eventuele beschikbaarheid van audio of andere mensen. Bovendien is het soms gewoon comfortabel om in stilte te lezen, na een dag luisteren naar pratende apparaten.
Door te voelen hoe woorden worden geschreven ontstaat woordbeeld. Bijvoorbeeld: is het werkwoord ‘houd’ nou met OU, AU, een D, T of DT? In audio hoor je het verschil niet. Met braille weet je het. En dat is enorm belangrijk, want als je niet weet hoe je moet schrijven, ben je feitelijk analfabeet. Kun je geen eindexamen doen, kun je niet lezen, laat staan fatsoenlijk schrijven, of jezelf presenteren, bijvoorbeeld als je een sollicitatiebrief moet schrijven. Er is vooralsnog geen enkele leesvorm die die essentiële eigenschap vervangt.
Wat wel verandert, is de drager. Braille wordt nu nog veel gedrukt op papier. Die vraag neemt langzaam wat af. Daarentegen is de vraag naar digitale bestanden in opkomst. Met digitale bestanden kun je zelf bepalen of je het bestand wilt zien, horen of voelen op je brailleleesregel. Enige digivaardigheid is dan wel vereist. En daarom blijven we ook braille op papier produceren.
Daar komt bij dat braille op papier ook andere voordelen kent: sommige studies zijn lastiger om weer te geven in spraak, zoals aardrijkskunde, natuur- of wiskunde. Daarvoor is braille in combinatie met tactiele tekeningen essentieel. En complexe leerstof blijft langer ‘hangen’ als het op schrift staat, vergeleken met hoorbare tekst.
Kortom, braille is er voor een relatief kleine groep mensen. Maar voor hen is braille extreem waardevol. En met het oog op een samenleving waarin niemand mag worden uitgesloten, ligt er nog een mooie toekomst voor braille weggelegd.
Een product dat steeds populairder wordt zijn de reliëftekeningen. De reproductie van het aantal reliëftekeningen die via Bibliotheekservice Passend Lezen zijn besteld is in 2022 met ruim 50% gestegen. Niet in de laatste plaats door de speciale cursussen die via BPL worden aangeboden om voelbare tekeningen te leren ‘lezen’.
“De workshop Tactiele tekeningen zorgt op een prettige, toegankelijke manier voor het beter begrijpen van tactiele producten. Dankzij de professionele begeleiding en instructie tijdens de workshop zie je dat deelnemers steeds vaardiger worden in het lezen van tactiele tekeningen en elkaar ook verder helpen. Wat geweldig om mee te maken! En niet alleen de deelnemers hebben er wat van opgestoken, maar ook de begeleiders van deze workshop.”
(Connie Naenen, medewerker collectie Bibliotheekservice Passend Lezen)
Volwassen blinde en slechtziende lezers van Bibliotheekservice Passend Lezen (BPL) hebben vaak nog maar weinig ervaring met het lezen van tactiele tekeningen, terwijl zij wel interesse hebben in het lezen ervan. Met alleen een beeldbeschrijving vinden zij het vaak lastig om een goede mentale representatie maken van hetgeen beschreven wordt. Een tactiele tekening met uitleg stelt hen daartoe veel beter in staat. Daardoor kunnen zij beter meepraten en begrijpen wat over bepaalde onderwerpen wordt geschreven of verteld. Voor volwassenen die niet hebben geleerd tactiele tekeningen te lezen, kan de drempel om dit medium te gebruiken hoog zijn. Daarom werd in 2019 in de cursus ‘Tactiele tekeningen leren lezen’ ontwikkeld, exclusief voor de volwassen lezers van Bibliotheekservice Passend Lezen.
Het blijkt dat de volwassen lezers die de eerste reeks workshops hebben gevolgd, grote interesse hebben in de reliëftekeningen uit de collectie van BPL. Zij beleven veel plezier aan het lezen van de tekeningen met uitleg, krijgen beter begrip van het onderwerp en kunnen hierdoor beter ‘meepraten’.
In 2022 is daarom een vervolgcursus in het leven geroepen. Hiermee konden we de tactiele leesvaardigheid van volwassen lezers op een plezierige manier verder vergroten. Lezers zijn daardoor in staat om meer kennis op te doen van complexere concepten/onderwerpen. De vervolgcursus speelt ook in op toenemende interesse in en vraag naar reliëftekeningen. En op de wens van BPL om het gebruik van reliëftekeningen te stimuleren.
Twee juridische tijdschriften worden met tekst-naar-spraak-software omgezet naar een toegankelijke leesvorm. Met een computerstem dus: Ada. In 2022 zijn we overgestapt naar een stem van WaveNet (Google). Het resultaat: een stem die tekst beter begrijpt en daardoor de klant een betere luisterervaring biedt. Luister maar eens naar het verschil.
We onderzoeken nu of we meer publicaties aan de audiocollectie kunnen toevoegen.
Om mee te kunnen doen in de klas moet je gebruik kunnen maken van school- en studieboeken, ook als je blind of slechtziend bent of met dyslexie of een motorische beperking te maken hebt. En je wilt die boeken dan kunnen lezen in een vorm die voor jou het beste past. Daarom leveren we maatwerk voor onze educatieve klanten. De variëteit in leesvormen is dan ook groot: in gesproken vorm, braille, als vergroting of digitaal bestand en zelfs in de vorm van voelbare tekeningen op papier. We zijn dan ook reuze trots als we horen van klanten die met succes een studie of de middelbare school afronden.
“Ik ben er eigenlijk vooral trots op dat ik als blinde tiener ‘gewoon’ op het Amsterdams Lyceum mijn diploma heb gehaald.”
(Defne Çelik)
Onderwijs moet voor iedereen toegankelijk zijn, of je nou (goed) kunt zien of niet. Maar leren en studeren met een leesbeperking brengt extra hindernissen met zich mee. Daarom maken we bij Dedicon tekst en beeld toegankelijk voor scholieren, leerlingen en studenten met een leesbeperking. Zo kan iedereen met een visuele beperking of dyslexie gewoon meedoen op school. En dezelfde lesinhoud leren als klasgenoten. Een leesbeperking hoeft absoluut geen leerbeperking te zijn.
Niet alleen tekst maken we toegankelijk. Ook de vele afbeeldingen, illustraties, tabellen en grafieken in school- en studieboeken. Onze specialisten zijn bovendien bedreven om schoolboeken didactisch aan te passen. Schoolopdrachten worden aangepast, afbeeldingen worden begrijpelijk omschreven en zo nodig maken we er ook voelbare tekeningen bij. De essentie van de lesstof en de moeilijkheidsgraad blijven natuurlijk overeind. De leerstof wordt er wel een stuk begrijpelijker van.
Dat geldt ook voor de 18-jarige Defne Çelik. Defne is aan één oog helemaal blind en met het andere oog ziet ze vier, vijf procent. Defne volgde speciaal basisonderwijs op de school van Visio. De middelbare school volgde Defne vervolgens op het VWO in het regulier onderwijs van het Amsterdams Lyceum. De eindlijst was indrukwekkend met een 10 voor Grieks, Frans, Latijn en maatschappijleer, een 9 voor Engels en Duits en een 8 voor Nederlands, geschiedenis, economie en wiskunde A.
We zagen in 2022 een sterke toename in het aantal aanvragen voor bèta-schoolboeken in een aangepaste vorm. Waar we in 2021 nog ruim 120 schoolboeken voor biologie, wis-, natuur- en scheikunde hebben aangepast (bijna 35.000 pagina’s), waren dat er in 2022 bijna 200 (bijna 52.000 pagina’s). Dit blijkt ook uit de productie en reproductiecijfers voor de bijbehorende tekeningen: het aantal voelbare tekeningen die bij schoolboeken horen, krijgt een steeds groter aandeel in onze werkzaamheden: een stijging van ruim 53% bij de productie en ruim 22% bij de reproductie ten opzichte van 2021.
Er is in 2022 ook hard gewerkt aan het vernieuwen van de webwinkel voor aangepaste school- en studieboeken. Begin 2023 ging deze live voor onze klanten.
Onze Klantenservice, (re-)productie en distributieafdelingen zorgen ervoor dat alle benodigde boeken worden geleverd. Ondertussen zien we ook dat uitgevers leermethoden meer en meer digitaal aanbieden. Naast het reguliere productieproces werken we dan ook hard om aan de toenemende klantvraag naar digitale aangepaste schoolboeken tegemoet te komen. Verderop in dit jaarverslag vertellen we meer over de projecten die ervoor zorgen dat iedereen met een leesbeperking ook in de nabije toekomst gebruik kan maken van toegankelijke teksten en beelden.
Een niche-product binnen de collectie van Dedicon is bladmuziek in aangepaste leesvormen: braille, gesproken en vergroot. Het aantal klanten hiervoor is relatief klein, maar de belangstelling groeit. Om het enthousiasme aan te wakkeren en mogelijke drempels weg te nemen hebben we in 2022 een speciale lesmethode gemaakt voor jonge kinderen die willen beginnen met muziek maken: ‘Maak muziek. Leer ukelele spelen’. Daarnaast is er een workshop gehouden voor muziekdocenten om de eerste beginselen van braille bladmuziek te leren. Zo kunnen zij blinde leerlingen die muziek willen leren spelen beter begeleiden.
“Ik vind eigenlijk dat iedereen in aanraking zou moeten komen met muziek. Daarom is bladmuziek in braille een mooie aanvulling. Het geeft kinderen met een visuele beperking ook de mogelijkheid om zelfstandig te spelen en muziek te maken.”
(Lieke Brouwer)
Voor blinde kinderen/jongeren is het een uitzondering als ze op school het braillemuziekschrift leren. Tijdens de muzieklessen wordt alles op gehoor of met een (literaire) tekstnotatie gedaan. De muziekexamens tot aan havo zijn mondeling en er komt geen vraag in voor over muzieknotatie. Velen komen een heel eind met muziek op gehoor, maar als ze later een muziekinstrument willen bespelen als serieuze hobby of naar het conservatorium willen, dan is kennis van het notenschrift essentieel. Toch zijn er weinig docenten die het braillemuziekschrift kennen; de meesten weten niet eens dat het bestaat. En als ze weten dat het er is, weten ze vaak niet hoe ze het kunnen inzetten en gebruiken. Ook heerst er bij docenten, begeleiders en leerlingen het idee dat braillebladmuziek moeilijk is. Logischerwijs weten hierdoor ook blinde kinderen en jongeren niet van het braillemuziekschrift en de mogelijkheden af.
Bert van den Brink, blinde musicus, ambassadeur van braillebladmuziek en docent aan het Utrecht Conservatorium, benadrukt het belang van braillebladmuziek. “Soms wordt braillebladmuziek gekarakteriseerd als moeilijk. Veel mensen realiseren zich echter niet dat je met basiskennis van braillebladmuziek al heel wat kan doen. Eenvoudig noten lezen is in brailleschrift niet moeilijk en daarmee gaat een wereld voor je open.”
Dedicon vond het dus de hoogste tijd om laagdrempelig oefenmateriaal te ontwikkelen. In samenwerking met Visio en Bartiméus hebben we workshops georganiseerd voor een eerste kennismaking met braillebladmuziek. Hiermee kunnen (muziek)docenten en AOB’ers de beginnende (jonge) muzikant helpen zelfstandig het notenschrift te leren en muziek te spelen.
Naast de reguliere productie in opdracht van de Koninklijke Bibliotheek en het ministerie van OCW, ontvangt Dedicon ook opdrachten van andere organisaties. De Rijksoverheid, Cito, gemeenten, politieke partijen zijn een paar voorbeelden. Ook musea wisten in 2022 de weg naar Dedicon te vinden. Zo hebben we voor het Verzetsmuseum in Amsterdam een replica van de Verzetskrant in braille gemaakt.
“Eindelijk kan ik zelfstandig een museum bezoeken en meepraten over onze gezamenlijke geschiedenis.”
(Mireille de Muijnck)
In 2022 heropende Prinses Margriet het Verzetsmuseum in Amsterdam. In de vernieuwde tentoonstelling zijn nieuwe historische inzichten over Nederland in de Tweede Wereldoorlog verwerkt en wordt sterker de link naar het heden gelegd. Het museum hanteert daarbij een inclusieve benadering en is bovendien volledig zelfstandig te bezoeken door mensen met een visuele of auditieve beperking. Een primeur in Nederland.
Dedicon maakte in opdracht van het museum voelbare replica’s van een Joods persoonsbewijs, een hakenkruis en van de verzetskrant in braille. Het betreft, voor zover bekend, de enige brailleverzetskrant die tijdens de Tweede Wereldoorlog in Europa werd uitgebracht. Het origineel is te bewonderen achter het glas van een vitrine. Maar als je, zoals Mireille de Muijnck, blind bent, dan heb je daar niet veel aan. Daarom ontwikkelde Dedicon voor blinde museumbezoekers ook een replica in braille. En die mag je wél aanraken.
Een ander voorbeeld zijn de informatieborden die we hebben gemaakt voor het wandelpad in het Zintuigenbos in Almere. De borden zijn in grootletter, braille en reliëf voor mensen met een visuele beperking toegankelijk gemaakt.
Naast de reguliere productie voeren we elk jaar ook tientallen projecten uit. Multidisciplinaire teams werken vanuit drie programmalijnen aan toekomstbestendige producten en diensten. Producten en diensten die passen bij de veranderende behoeften van onze klanten. Daar doen we het immers voor!
Eén bestand voor verschillende klanten, ieder met een eigen leesbehoefte. De één wil de tekst kunnen luisteren, de ander leest liever op de tast en weer een ander wil tekst en afbeeldingen kunnen vergroten. Of in leesvorm kunnen afwisselen. Dat is wat het programma Multimodaal voorstaat: dat verschillende klanten eenzelfde product op verschillende manieren kunnen lezen. Dat ze zelfstandig kunnen kiezen voor een vorm die dus bij hen past.
Zo lukte het in 2022 om in een EPUB-bestand ook afbeeldingen van pagina’s te tonen van het oorspronkelijke gedrukte boek. Zo kunnen slechtziende leerlingen switchen tussen de toegankelijke EPUB-tekst en afbeeldingen en hoe het eruit ziet in het oorspronkelijke boek.
Een pagina uit het oorspronkelijke schoolboek (links) en dezelfde pagina in een toegankelijke EPUB (rechts), waarbij alle content in volgorde onder elkaar is geplaatst.
Daarnaast is het team bezig om in één bestand toegankelijke tekst, audio en beeldbeschrijvingen synchroon aan te bieden. Hiervoor worden de productieprocessen in 2023 aangepast. Daarna moeten de eerste lees-luisterboeken geproduceerd kunnen worden.
We leven tegenwoordig in een beeldcultuur. In kranten, tijdschriften, leesboeken en schoolboeken zijn afbeeldingen alom aanwezig. Soms illustratief, maar vaak zijn ze een essentieel onderdeel van een tekst. Wij willen dat mensen met een visuele beperking mee kunnen praten over die afbeeldingen, dat ze een actief onderdeel zijn van onze beeldcultuur. Daarom zoeken we in dit programma naar de mogelijkheden om afbeeldingen op een manier aan te bieden die voor de klant het beste past. Hiervoor ontwikkelen we onder andere richtlijnen, zodat de klant consistent goede beeldbeschrijvingen ontvangt en doen we behoeftenonderzoeken onder klanten. Ook hebben we in 2022 een tweede cursus ‘Tactiele tekeningen leren lezen’ ontwikkeld en maken we beeldbeschrijvingen voor de gesproken en digitale Libelle. En voor graphic novels.
In Nederland zijn we expert in toegankelijk maken van tekst en beeld. Daarom helpen we uitgeverijen en andere organisaties bij het toegankelijk publiceren van hun eigen uitgaven. Samen met deze uitgeverijen zorgen we ervoor dat steeds meer publicaties aan de bron toegankelijk zijn voor mensen met een leesbeperking.
In 2022 hebben we dat gedaan door trainingen te verzorgen voor educatieve en algemene uitgevers, gidsen te schrijven en een digitale kennisbank te ontsluiten. Dat deden we in samenwerking met de Mediafederatie, MEVW, GAU, Koninklijke Bibliotheek, Vereniging Onbeperkt Lezen, de Oogvereniging, Visio, Bartiméus, Accessibility en FondsXL, Met de implementatie van de richtlijnen uit de Europese Toegankelijkheidsakte in het vooruitzicht, zijn we regelmatig in gesprek geweest met het ministerie van OCW over de inrichting van de nieuwe wetgeving. Daarbij bestaat de zorg over de toegankelijkheid van digitale leermiddelen en -omgevingen, die buiten deze wetgeving lijken te vallen. Hierover zijn wij in gesprek met uitgevers, onderwijsinstellingen én het ministerie.
“We beseffen beter dat we elkaar nodig hebben in de ambitie om toegankelijke publicaties te kunnen maken, zodat iedereen, of iemand nu wel of geen leesbeperking heeft, kan lezen wat hij wil.”
(Monique Oudshoorn, directeur Vereniging Onbeperkt Lezen)
“Ook wij snappen dat we elkaar nodig hebben, anders doen we
(Marcel Janssen, directeur Visio Onderwijs)
onze doelgroep tekort.”
Bij de implementatie van de Europese toegankelijkheidsrichtlijnen moet het voor iedereen duidelijk zijn wanneer een e-book wel of niet toegankelijk is. Goede metadata voor toegankelijkheid zijn dan ook van groot belang. Uitgeverijen, bibliotheken en lectuurvoorzieningen voor mensen met een leesbeperking moeten vanaf 2025 deze metadata toepassen (en wellicht uitbreiden). Daarom heeft Dedicon in 2022 een behoeftenonderzoek gedaan. De uitkomsten hiervan zullen in 2023 worden meegenomen om uiteindelijk toegankelijkheidsmetadata te introduceren en implementeren. Dit doen we in een vervolgproject dat zich gaat richten op het opslaan, delen en ontsluiten van de toegankelijkheidsmetadata in catalogi.
In paragraaf 1.3 over samenwerking staan nog een aantal activiteiten die binnen de programmalijn Toegankelijkheid aan de bron vallen, waaronder de ondertekening van het ABC Handvest door uitgevers.
Er staan veel mooie activiteiten voor 2023 op het programma. Ze bouwen voort op de basis die in de afgelopen jaren is gelegd. Zo gaan we samen met educatieve en algemene uitgevers verder werken aan toegankelijkheid aan de bron. Waar lopen uitgevers tegenaan, wat hebben ze nodig en hoe kunnen we samenwerken om toegankelijkheid aan de bron in de toekomst mogelijk te maken?
We werken verder aan het multimodale product en willen de eerste titels in 2023 voor zowel educatieve als voor algemene boeken kunnen aanbieden.
Verder gaan we het aanbieden van beeldbeschrijvingen in tijdschriften uitbreiden: Vrij Nederland wordt naast de Libelle het tweede tijdschrift. De vrijwilligers die zich hiervoor hebben aangemeld ontvangen in de eerste helft van 2023 hun training. En we gaan samen met klanten kijken voor welke visuele concepten het gewenst is dat er voelbare tekeningen komen.
Er komt ook een tweede muzieklesmethode voor visueel beperkte kinderen om laagdrempelig piano te leren spelen.
We zien dat de wereld om ons heen verandert, ook voor mensen met een leesbeperking. Nieuwe wetgeving op het gebied van toegankelijkheid, verdere digitalisering van het onderwijs, het toenemende belang van beeldinformatie. Het kan niet anders dat daarmee ook de behoeften van onze klanten veranderen. Met al deze (nieuwe) producten, diensten en projecten willen we hieraan tegemoet komen. Zo zorgen we ervoor dat iedereen mee kan doen, volwaardig kan participeren. Daar doen we het namelijk voor, ook in 2023.
Dedicon sluit het jaar af met een negatief resultaat van € 99.000. In de begroting 2022 was rekening gehouden met een tekort van € 24.000. De belangrijkste redenen voor het verschil tussen het begrote en werkelijke resultaat worden hierna toegelicht.
Op de door het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen (OCW) gesubsidieerde activiteiten komen we € 406.000 tekort en dat is ca. 8% van de toegekende instellingssubsidie 2022. Het tekort wordt enerzijds veroorzaakt door de hogere kosten van productie en reproductie, maar vooral door de eenmalig hogere kosten die voortkomen uit het project Vernieuwing Website Educatief. Scholen, ouders, begeleiders, leerlingen en studenten bestellen de educatieve producten die zij nodig hebben op de webwinkel Educatief van Dedicon. In dit project is een gebruikersvriendelijke webwinkel gerealiseerd met optimale integratie van processen en data in de achterliggende systemen. De nieuwe website is in januari 2023 live gegaan.
Conform de subsidieregeling mag het tekort uit het bestemmingsfonds OCW gedekt worden. Dit fonds vormt een buffer (egalisatiereserve) waarmee een overschot in het ene jaar gebruikt kan worden om een tekort in een later jaar op te vangen. Het tekort wordt daarom eind 2022 als negatief resultaat verantwoord en via de resultaatbestemming aan het bestemmingsfonds onttrokken. Aangezien over 2021 juist een fors overschot aan het fonds is toegevoegd, kan het tekort hieruit gedekt worden.
Op de door de Koninklijke Bibliotheek (KB) gesubsidieerde activiteiten is een overschot van € 320.000 behaald. Dit resultaat kan verklaard worden doordat in december 2022 een loon- en prijscompensatie over 2022 is toegekend waarmee in de begroting geen rekening was gehouden. De afspraak met de KB is dat deze gelden als baten verantwoord dienen te worden en toegevoegd aan de KB bestemmingsreserve.
Op overige activiteiten is een tekort van € 13.000 behaald en dat is iets beter dan het begrote tekort van € 24.000.
In onderstaande tabel is te zien dat de baten en lasten in de periode 2021-2023 een vrij constant patroon vertonen. Hoewel de coronamaatregelen een grote invloed hebben gehad op de bedrijfsvoering is het effect op de cijfers het afgelopen jaar gelukkig beperkt gebleven. We zagen wel dat enkele projectactiviteiten en de audioproductie van kranten door corona in 2020-2021 onder het begrote niveau zijn uitgekomen. In 2022 was hiervan geen sprake meer.
| (bedragen x €1 miljoen) | Realisatie 2021 | Begroting 2022 | Realisatie 2022 | Begroting 2023 |
|---|---|---|---|---|
| Subsidie KB | 7,3 | 7,3 | 7,8 | 7,4 |
| Subsidie OCW | 4,8 | 4,8 | 4,7 | 4,9 |
| Overige baten | 0,8 | 0,7 | 0,9 | 0,8 |
| Totale baten | 12,9 | 12,8 | 13,4 | 13,1 |
| Personele lasten | 8,1 | 8,2 | 8,4 | 8,7 |
| Inhuurlasten | 1,8 | 1,9 | 2,4 | 1,9 |
| Overige bedrijfslasten | 2,1 | 2,4 | 2,3 | 2,5 |
| Afschrijvingslasten | 0,4 | 0,4 | 0,4 | 0,3 |
| Totale lasten | 12,4 | 12,9 | 13,5 | 13,4 |
| Exploitatieresultaat | 0,5 | -0,1 | -0,1 | -0,3 |
Hierna en bij de betreffende posten in de jaarrekening worden de belangrijkste verschillen ten opzichte van voorgaand boekjaar en de begroting nader toegelicht.
De subsidiebaten KB vertonen een stijgende lijn ten opzichte van 2021 doordat de instellingssubsidie is verhoogd ter dekking van de stijgende kosten van de productie- en reproductieactiviteiten. De realisatie 2022 is eenmalig 0,4 miljoen hoger doordat het gereserveerde overschot op de KB instellingssubsidie 2021 niet terugbetaald hoefde te worden. Dit bedrag was eind 2021 nog gereserveerd als mogelijk terug te betalen subsidie, maar mocht in 2022 gebruikt worden ter dekking van de gestegen kosten en besteed worden aan extra projecten.
De subsidieaanvraag voor 2023 is inmiddels toegekend en ook hier heeft indexatie vanwege loon-en prijsstijging plaatsgevonden.
De subsidiebaten OCW dalen ten opzichte van 2021. Het beschikbare subsidiebedrag is zowel in 2022 als 2021 verhoogd ter dekking van de stijgende personele lasten en de kosten van de complexere klantvraag en hiervoor benodigde extra didactische aanpassingen. De daling van de baten in 2022 komt met name doordat de projectsubsidies in 2022 pas later zijn toegekend en de activiteiten hierdoor pas later zijn gestart. De projectbestedingen en subsidiebaten verschuiven hierdoor voor ruim € 110.000 van 2022 naar 2023.
De inkomsten uit de levering van educatieve producten aan scholen en leerlingen via de webwinkel Dedicon Educatief zijn de afgelopen jaren gedaald doordat er minder aanvragen worden gedaan. Hierdoor is een hogere subsidie noodzakelijk om de kosten te dekken.
De subsidieaanvraag 2023 is inmiddels toegekend met een kleine indexatie vanwege kostenstijging. Vanwege de te verwachten forse CAO loonstijging in 2023 gaat Dedicon nog in overleg met OCW over de hiervoor benodigde extra dekking.
De overige baten zijn iets hoger dan in 2021 en hoger dan begroot. Met name de baten uit zakelijke dienstverlening vallen hoger uit dan begroot door extra opdrachten in het kader van het toegankelijk maken van kieslijsten voor de gemeenteraadsverkiezingen. De baten uit de opdracht voor DUO voor het toegankelijk maken van examens en toetsen voor scholen vallen in 2022 iets hoger uit, doordat er vanwege corona weer een extra tijdvak is omgezet. De baten uit levering van dyslexieproducten zijn verder gedaald doordat er minder aanvragen worden gedaan door scholen en leerlingen. Dit wordt deels veroorzaakt door de beperkte aanwas van de collectie aangezien Dedicon geen subsidie meer ontvangt om nieuwe titels te produceren. De baten uit maatschappelijke projecten komen boven begroting uit door een grotere omvang van projecten op het gebied van toegankelijk publiceren aan de bron.
De personele lasten stijgen ten opzichte van 2021 en komen hoger uit dan begroot. Het gemiddelde personeelsbestand is conform begroting uitgekomen op ca. 116 fte. Hoewel de formatie hiermee licht daalt (2021: 119 fte en 2020: 120 fte) stijgen de personele lasten structureel doordat de gemiddelde loonsom per fte stijgt. Dit komt met name door de salarisverhoging in 2022 van 2% (2021: 2% en 2020: 3%) vanuit de CAO van de Vereniging voor Openbare Bibliotheken waar Dedicon bij is aangesloten. Hierdoor stijgen ook de werkgeverslasten voor sociale premies en pensioenpremies mee. Ook de reiskostenvergoedingen vallen hoger uit doordat we besloten hebben om ook de eerste 10 kilometer woon-werkafstand uit te betalen. Deze maatregel is genomen ter compensatie van de gestegen kosten voor de medewerkers. In 2022 was verder een toevoeging noodzakelijk aan de personele voorziening voor langdurig zieken hetgeen tot eenmalig hogere personele lasten leidt. Ook in de begroting 2023 is rekening gehouden met een CAO salarisverhoging. Waar deze op uit gaat komen, is op dit moment nog niet bekend, maar het is wel duidelijk dat deze fors zal zijn.
De inhuurlasten stijgen ten opzichte van 2021 en komen hoger uit dan begroot. Dit komt met name door de inhuur van softwareontwikkelaars voor enkele grote projecten. Daarnaast was vervanging nodig van meerdere langdurige zieken en extra inhuur van een softwareontwikkelaar, voorlezers en projectleiders aangezien enkele vacatures niet konden worden ingevuld en vrijwilligere voorlezers minder ingezet konden worden vanwege de coronamaatregelen. Ook in 2023 werkt Dedicon met een flexibele schil van inhuur- en uitzendkrachten.
De overige bedrijfslasten stijgen ten opzichte van 2021, maar zijn iets lager dan begroot. Hoewel met name de energiekosten flink gestegen zijn, hebben we kunnen besparen op algemene kosten zoals advies- en wervingskosten. De afschrijvingslasten laten een constant patroon zien.
De financiële positie van Dedicon is gezond te noemen en wordt met name bepaald door het weerstandsvermogen, de liquiditeitspositie, het netto werkkapitaal, de solvabiliteit en de investeringsruimte.
Het saldo aan liquide middelen bedraagt op 31 december 2022 € 3,0 miljoen (2021: € 3,2 miljoen) en wordt behoedzaam aangehouden op lopende rekeningen en spaarrekeningen. De beschikbare liquiditeit volstaat en er is vooralsnog geen behoefte aan vreemd vermogen.
Het beschikbare netto werkkapitaal (vlottende activa -/- kortlopende schulden) eind 2022 is met € 1,4 miljoen gelijk gebleven aan eind 2021.
De solvabiliteit (eigen vermogen / vreemd vermogen) bedraagt eind 2022 95% (2021: 105%). Deze verlaging wordt veroorzaakt door de daling van het eigen vermogen vanwege het negatieve resultaat over 2022 en de stijging van het vreemd vermogen door de stijging van de personele voorziening.
In 2022 is er voor ca. € 462.0000 geïnvesteerd in het bedrijfsgebouw en de technische installaties, IT-hardware en inventaris. Hierbij gaat het om vervanging van de luchtbehandelingsinstallaties, dakisolatie en onderhoud van het pand in Grave. Bij de IT-hardware gaat het o.a. om vervanging van de serverfarm, UPS en werkplekken. Tenslotte is verschillende inventaris zoals reproductieapparatuur, kantoorinrichting en meubilair vervangen.
Het weerstandsvermogen geeft een indicatie van de financiële reservepositie van een organisatie en is noodzakelijk om te voorkomen dat een organisatie in financiële problemen komt bij een calamiteit. Van het totale eigen vermogen kan in principe alleen de algemene reserve hiervoor worden ingezet. Bestemmingsfondsen mogen namelijk alleen voor hun specifieke doel worden ingezet en vormen geoormerkt c.q. beklemd vermogen dat niet vrijelijk kan worden ingezet.
Het kengetal weerstandsvermogen geeft de verhouding aan tussen het eigen vermogen gedeeld door de totale baten. Dedicon streeft naar een gezond weerstandsvermogen van 20% tot 30%. Het weerstandsvermogen van Dedicon, bestemmingsfondsen uitgezonderd, bedraagt eind 2022 11% (2021: 11%). Wanneer we het totale eigen vermogen, dus inclusief de bestemmingsfondsen gebruiken voor het bepalen van het weerstandvermogen zien we een daling van 19% eind 2021 naar 17% eind 2022. Deze daling wordt veroorzaakt door de onttrekking uit het bestemmingsfonds OCW vanwege de eenmalig hogere kosten van de nieuwe website educatief. Het KB bestemmingsfonds is juist gestegen vanwege het subsidieoverschot in 2022. Over de besteding worden met de KB afspraken gemaakt aangezien deze middelen geoormerkt zijn voor gesubsidieerde activiteiten en niet vrij besteedbaar.